مقدمه
فشار خون بالا در تمامی مناطق جهان در حال افزایش بوده و در بسیاری از کشورها به بیشترین علت مراجعه به پزشکان تبدیل شده است. بیشترین داروهای مصرفی به صورت طولانی‌مدت در جهان نیز مختص کنترل فشار خون بالا هستند.
حدود نیمی از افراد مبتلا به فشار خون بالا کنترل مناسبی روی فشار خون خود ندارند. به دلیل اهمیت زیاد فشار خون بالا و عوارض ناشی از آن، ما در ادامۀ مقاله به بررسی کامل تعریف فشار خون بالا، علت، عوارض، تشخیص، ارزیابی و درمان فشار خون بالا می‌پردازیم.
فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا با نام هایپرتنشن (Hypertension) نیز شناخته می‌شود. فشار خون به علت عبور خون از داخل شریان‌های بدن و فشار این خون به دیوارۀ شریان‌ها ایجاد می‌گردد.
ما فشار خون را توسط دستگاه فشارسنج اندازه می‌گیریم و یک حد بالا و یک حد پایین برای آن تعیین می‌کنیم. در واقع هنگام گرفتن فشار خون پس از باد کردن کاف فشارسنج و سپس باز کردن آن، ما برای مدتی صدایی از طریق گوشی پزشکی نمی‌شنویم و پس از باز کردن تدریجی پیچ کاف، صدای ضربان شروع می‌شود.
اولین صدای شنیده‌شده، فشار خون حد بالا یا سیستولی را نشان می‌دهد و آخرین صدای واضح نشانۀ فشار خون حد پایین یا فشار خون دیاستولی است.
فشار خون بالا چند است؟
برای تعریف فشار خون بالا مراحل مختلفی توسط پزشکان و دانشمندان مطرح شده است و این تعاریف به طور مداوم به‌روز می‌شوند. در حالت کلی فشار خون بیمار به چند مرحله و چند مدل تقسیم می‌گردد.
| فشار خون سیستولی بر حسب میلی متر جیوه | فشار خون دیاستولی بر حسب میلی متر جیوه | |
|---|---|---|
| فشار خون طبیعی | کمتر از ۱۲۰ | کمتر از ۸۰ |
| فشار خون افزایش یافته | بین ۱۲۰ تا ۱۲۹ | کمتر از ۸۰ |
| مرحلۀ یک فشار خون بالا | ۱۳۰ تا ۱۳۹ | بین ۸۰ تا ۸۹ |
| مرحلۀ دو فشار خون بالا | حداقل ۱۴۰ | حداقل ۹۰ |
فشار خون بالا ممکن است تنها در مواقعی مشاهده شود که شما به بیمارستان یا مطب پزشک مراجعه می‌کنید و در حالات دیگر فشار خون شما طبیعی است. این حالت که به آن هایپرتنشن روپوش سفید نیز گفته می‌شود فشار خون بالای حقیقی نبوده و در اثر اضطراب ایجاد می‌شود اما این دسته از افراد با احتمال بیشتری در آینده به فشار خون بالا مبتلا می‌شوند.
برعکس این حالت زمانی است که فرد به طور طبیعی فشار خون بالا دارد اما هنگام اندازه‌گیری فشار خون، به دلایل مختلف فشار خون او کمتر از حالت عادی نشان داده می‌شود.
در برخی منابع نیز فشار خون بالا به فشار سیستولی بیشتر از ۱۴۰ و فشار دیاستولی بیشتر از ۹۰ گفته می‌شود.فشار خون بالا تنها با یک بار اندازه‌گیری مشخص نمی‌شود و پزشک پس از چند بار اندازه‌گیری فشار خون بیمار، هایپرتنشن را تایید می‌کند.
ممکن است در برخی موارد برای تشخیص قطعی فشار خون بالا، دستگاهی به نام هولتر مانیتورینگ به بدن شما متصل شود تا فشار خون شما را در تمامی اوقات روز و طی چند روز اندازه‌گیری کند.
شما ممکن است فشار خون خود را در خانه اندازه‌گیری کنید و ببینید دچار فشار خون بالا هستید. این موارد حتما باید توسط پزشک تایید گردد. همچنین هولتر مانیتور و بررسی فشار خون در مراکز درمانی قابل‌اعتمادتر هستند.
انواع فشار خون بالا
فشار خون بالا یا هایپرتنشن طبق منابع روز پزشکی به دو دسته تقسیم می‌گردد:
هایپرتنشن اولیه
هایپرتنشن ثانویه
اما در ادامه ببینیم تفاوت این دو دسته فشار خون چیست؟
فشار خون بالای اولیه
علت فشار خون بالا به صورت اولیه شناخته نشده است. البته عوامل متعددی وجود دارند که احتمال ابتلا به فشار خون بالا را افزایش می‌دهند. در ادامه با مهم‌ترین این عوامل آشنا می‌شویم.
سن بالا
چاقی و اضافه وزن
کم‌تحرکی
سبک تغذیۀ ناسالم
مصرف سیگار و دخانیات
ژنتیک و سابقۀ خانوادگی فشار خون بالا
نژاد
کاهش تعداد واحدهای سلولی کلیه یا نفرون‌ها در اثر آسیب یا افزایش سن
مصرف زیاد نمک
فشار خون بالای ثانویه
در حالت ثانویه، یک عامل زمینه‌ای موجب افزایش فشار خون می‌گردد. از مهم‌ترین دلایل فشار خون بالای ثانویه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مصرف داروهای بدون نسخه پزشک مانند برخی مسکن‌ها، داروهای خوراکی ضدبارداری، ضدافسردگی‌ها، داروهای کورتونی، ضد احتقان‌ها و برخی دسته‌های دارویی دیگر
مصرف مواد مخدر غیرقانونی مانند شیشه
بیماری کلیوی اولیه به صورت حاد یا مزمن
آلدوسترونیسم
فشار خون بالای کلیوی
آپنه انسدادی خواب
فئوکروموسیتوم
سندروم کوشینگ
برخی اختلالات غددی مانند مشکلات تیروئیدی
مشکلات عروق بزرگ مانند تنگی آئورت
فشارخون بالا در دوران بارداری
یکی از موارد بسیار مهم در زمینۀ فشار خون، فشارخون بالای بارداری است. این فشارخون بالا از اواسط بارداری شروع شده وممکن است عوارض زیادی برای مادر و جنین داشته باشد.
به همین دلیل حتما باید توسط پزشک بررسی و درمان گردد. فشارخون بالا در بارداری ممکن است بعد از بارداری برطرف گردد یا ماندگار شده و ادامه یابد. همچنین فشارخون بالا در بارداری ممکن است به پره اکلامپسی و اکلامپسی ختم شود که یک اورژانس پزشکی بوده و باید سریعا درمان گردد.
چرا فشار خون بالا خطرناک است؟
فشار خون بالا به خودی خود مشکل اصلی پزشکان نیست، بلکه مسئلۀ اصلی عوارض و اختلالاتی است که در اثر فشار خون بالا به مرور برای بیماران ایجاد می‌شود که بسیاری از این مشکلات برگشت‌ناپذیرند. در ادامه با برخی از عوارض فشار خون بالا آشنا می‌شویم.
بزرگی بطن چپ قلب
نارسایی قلبی
سکتۀ مغزی
خونریزی داخل مغزی
بیماری ایسکمیک قلبی مانند سکتۀ مغزی و مشکلات عروق کرونر قلب
نارسایی و بیماری مزمن کلیه
مشکلات چشمی مانند از دست رفتن بینایی
افزایش تعداد مرگ در سن کمتر از ۷۰ سال
علائم فشارخون بالا
اغلب موارد فشارخون بالا بدون علامت بوده که یا به صورت اتفاقی تشخیص داده می‌شوند یا در مراحل پیشرفته و با بروز علائم مشخص می‌گردند. البته ممکن است علائم زیر در افراد مبتلا به فشارخون بالا دیده شوند. این علائم نشانۀ خطر هستند و نیاز به بررسی فوری و کنترل زودهنگام فشارخون بالا دارند.
سر درد
تنگی نفس
گرگرفتگی
سرگیجه
درد قفسۀ سینه
تغییرات دید
خون در ادرار
خون دماغ شدن
چطور بفهمیم فشار خون بالا داریم؟
همۀ افراد باید به صورت دوره‌ای جهت چک فشار خون به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنند. بهتر است حداقل سالی یک یا دو بار فشار خون خود را کنترل کنید.اگر پزشک به هایپرتنشن شک کند، فشار خون شما را در چند مرحلۀ دیگر اندازه‌گیری کرده تا فشار خون بالا را تایید یا رد کند.
اگر شما دچار فشار خون بالا باشید، پزشک در مرحلۀ بعدی سایر اندام‌های شما را از نظر آسیب‌های احتمالی بررسی می‌کند.همچنین پزشک سوابق پزشکی شما و سوابق خانوادگیتان را از نظر ابتلا به فشار خون بالا یا سایر بیماری‌های مزمن بررسی می‌کند.
سبک زندگی، تغذیه، میزان فعالیت روزمره، شغل، میزان ورزش، مصرف دخانیات و مواد مخدر و همچنین داروهای مصرفی خود را به پزشکتان اطلاع دهید.پزشک ممکن است برای شما آزمایش خون درخواست دهد تا مواردی مثل سدیم، پتاسیم، کلر، قند خون، چربی خون، کلسترول، تعداد سلول‌های خونی، هورمون تیروئیدی و سایر موارد را بررسی کند.
همچنین ممکن است آزمایش ادرار، نوار قلب، اکوی قلبی و برخی تست‌های تشخیصی دیگر نیز موردنیاز باشند.اگر سابقۀ برخی بیماری‌های خاص را دارید یا فشار خون شما با دارو کنترل نمی‌شود، پزشک ممکن است شما را از نظر ابتلا به فشار خون ثانویه بررسی کند.
فشار خون بالا چطور درمان می‌شود؟
انواع مختلفی از درمان برای فشار خون بالا موجود است که پزشک بسته به شرایط شما، نوع درمان را تعیین می‌کند.
اولین مرحلۀ درمان فشارخون بالا معمولا درمان غیردارویی است. در این درمان سبک زندگی شما باید به طور کلی اصلاح شود. یعنی شما باید:
فعالیت روزمرۀ کافی داشته باشید.
حداقل پنج روز در هفته و هر بار نیم ساعت ورزشی مانند پیاده‌روی داشته باشید.
در صورت نیاز وزن خود را کاهش دهید.
کالری مصرفی خود را کنترل کنید.
چربی و قند کمتری مصرف کنید.
مصرف نمک خود را محدود کنید.
مصرف گوشت قرمز را کمتر کنید اما حواستان باشد پروتئین کافی را از گوشت سفید دریافت کنید.
مصرف فیبر و سبزیجات را افزایش دهید.
مصرف مواد فراوری‌شده و مواد غذایی آماده را کاهش دهید و غذای تازه و سالم مصرف کنید.
مکمل‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی موردنیاز را زیر نظر پزشک مصرف نمایید.
مصرف الکل، سیگار، دخانیات و مواد مخدر را کاسته یا ترجیحا متوقف کنید.
مصرف مواد حاوی کافئین مانند چای، قهوه و شکلات را کاهش دهید.
حتما استرس و اضطراب خود را برطرف کرده یا کاهش دهید. جهت این اقدام میتوانید از مشاور و روان‌شناس کمک گرفته و فعالیت‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق را انجام دهید.
درمان دارویی
درمان دارویی فشار خون شامل درمان تک دارویی، دو دارویی یا چند دارویی باشد. داروهای فشارخون بالا از دسته‌های مختلفی هستند که هر یک با عملکرد مخصوص خود، فشار خون را کاهش می‌دهند.
همچنین ممکن است علاوه بر داروهای فشارخون، داروهای دیگری جهت کنترل سایر اختلالات و بیماری‌های فرد تجویز شوند. این داروها ممکن است با هم تداخل داشته باشند. به همین دلیل حتما هر بار که به پزشک مراجعه می‌کنید داروهای خود را همراه داشته باشید تا پزشک بر اساس آن‌ها به شما داروی جدید بدهد.
از داروهای فشارخون بالا می‌توان به مسدودکننده‌های بتا، ادرارآورها، مهارکننده‌های ACE یا ARB، مسدودکننده‌های کانال کلسیم و آگونیست‌های آلفا اشاره کرد. اگر شما دچار فشار خون ثانویه به تنهایی یا فشار خون ثانویه در کنار فشار خون اولیه باشید، ممکن است نیاز به اقدامات تهاجمی‌تر مانند عمل برای فشار خون بالا نیز داشته باشید تا مشکل زمینه‌ای در شما برطرف گردد.
درمان‌های مختلف فشار خون بالا باید بتوانند فشار خون شما را به کمتر از ۱۳۰ بر روی ۸۰ برسانند. برخی منابع این عدد را کمتر از ۱۴۰ بر روی ۹۰ می‌دانند.
درمان سریع فشار خون بالا
اگر احساس کردید فشار خون شما بالاست، اگر علائم ذکرشده را تجربه کردید یا اگر فشار خون خود را اندازه‌گیری کردید و فشارتان بالا بود بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا فشار خون شما به صورت کنترل‌شده پایین بیاید.
پزشک ممکن است برای شما داروهایی مانند قرص نیترات یا زیرزبانی، داروی فورزماید یا لازیکس یا داروی کاپتوپریل را تجویز کند. این داروها باید توسط پزشک و در محیط درمانی به شما داده شوند تا کنترل شرایط آسان‌تر باشد.
کاهش یکباره و شدید فشار خون نیز خطرناک و آسیب‌رسان است به همین دلیل فشار خون شما باید توسط پزشک کنترل شود. همچنین از پزشک خود سوال کنید که اگر دوباره دچار این شرایط شدید، چه اقدامی انجام دهید؟
با استفاده از سامانه مدی مدیا میتوانید از پزشکان عمومی یا متخصصین قلب و عروق در این زمینه نوبت گرفته و حتی در صفحه شخصی پزشکتان سوالات خود را مطرح کنید.
برای درمان فشار خون بالا به کدام پزشک مراجعه کنیم؟
برای درمان فشار خون بالا در موارد غیر اورژانسی میتوانید در مرحله اول به متخصص قلب و عروق و بعد از آن به پزشک عمومی مراجعه کنید.
در برخی موارد که علت زمینه فشار خون شما کلیوی باشد فوق تخصصین کلیه یا نفرولوژیست ها نیز میتوانند در این زمینه به درمان بیماران بپردازند. در مواردی که فشارخون بصورت ناگهانی بالا رفته است یا علایم خطر ظاهر شده است حتما و فقط به اورژانس مراجعه کنید.
درمان فشار خون بالا با طب سنتی
شاید برخی از گیاهان و داروهای طب سنتی به کنترل فشار خون کمک کنند اما درمان فشار خون بالا با عرقیات گیاهی ممکن نیست.
دلیل این مسئله این است که مشخص نیست عرقیات گیاهی و داروهای طب سنتی حاوی چه مواد دارویی و چه مقدار از این مواد هستند. به همین دلیل این درمان‌ها تنها کمک‌کننده بوده و جای درمان دارویی و علمی را نمی‌گیرند.
برای کنترل فشار خون بالا چه بخوریم؟
برخی مواد غذایی زیر در کنترل فشار خون کمک‌کننده هستند اما این مواد غذایی به هیچ عنوان جهت درمان فشار خون بالا به کار نمی‌روند و تنها نقش کمکی در درمان دارویی دارند. همچنین اثر مثبت این مواد غذایی روی کاهش فشار خون در تمامی منابع علمی تایید نشده است.
مرکبات (گریپ فروت، لیمو)
تخمه کدو
دانۀ چیا
دانۀ کتان
حبوباتی مانند لوبیا و عدس
سیر
اسفناج
کلم بروکلی
شیر کم‌چرب
مواد غذایی حاوی منیزیم مانند کنجد، بادام، تخم کدو، مغزیجات، جو دو سر، سبزیجات و میوه‌ها
شکلات تلخ
مواد غذایی حاوی فیبر مانند انواع سبزیجات و غلات
مواد حاوی امگا سه
زنجبیل
زردچوبه
آب کافی
روغن زیتون
ماهی‌ها
انواع توت و بری
آیا فشار خون بالا می‌تواند اورژانسی باشد؟
بله. بهتر است بدانید که فشار خون بالا با اینکه یک بیماری مزمن و تدریجی است، اما ممکن است به یک موقعیت اورژانس بدل شود. در این موارد یک آسیب جدی به برخی عروق مهم و اعضای بدن وارد می‌شود که علت آن فشارخون بالا است.
مثلا ممکن است فشارخون بالا موجب آسیب به عروق چشم و کاهش یا از دست رفتن بینایی شود. همچنین یکی دیگر از اورژانس‌های فشارخون بالا سکتۀ قلبی یا مغزی است.
یکی از دلایل اصلی این اتفاق یا کنترل نشدن فشارخون بالا، قطع سرخود درمان دارویی است. در موارد اورژانس فشار خون، حتما به بیمارستان مراجعه کنید تا فشار خون شما به صورت تدریجی و نه ناگهانی کنترل شود و داروهای موردنیاز برای شما تجویز گردد.
چکارکنیم که فشار خون نگیریم؟
سبک زندگی خود را به سبک زندگی سالم تغییر دهید. این موضوع شامل کنترل تغذیه‌ای، کنترل وزن، ورزش منظم، کنترل استرس و قطع مصرف هر گونه مواد اعتیادآور است.حتما به طور مرتب و حداقل سالی یک بار به پزشک مراجعه کنید تا فشار خون شما را کنترل کند.
اگر سابقۀ خانوادگی فشارخون بالا یا سابقۀ بیماری و مصرف دارو دارید، موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. ترجیحا از روش‌های پیشگیری از بارداری غیردارویی مانند کاندوم، IUD و جراحی استفاده کنید زیرا داروهای هورمونی احتمال بالا رفتن فشارخون را افزایش می‌دهند.
یک دستگاه فشار سنج در منزل داشته باشید و هر از چند گاهی فشار اعضای خانواده را اندازه‌گیری کنید.دربارۀ فشارخون بالا خطرات و اهمیت آن به اطرافیان خود اطلاع رسانی کنید تا چرخۀ آگاهی حفظ شود.
توجه فرمایید که فشارخون بالا مختص افراد سالمند نبوده و در هر سنی حتی از بدو تولد ممکن است دیده شود. پس پیگیری و کنترل آن بر هر کسی واجب است.
سوالات متداول
سوال : فشار خون بالا چیست؟
پاسخ : فشار خون به علت عبور خون از داخل شریان‌های بدن و فشار این خون به دیوارۀ شریان‌ها ایجاد می‌گردد.
سوال :انواع فشار خون بالا کدام اند؟
پاسخ :فشار خون بالای اولیه ،
فشار خون بالای ثانویه
سوال : چکارکنیم که فشار خون نگیریم؟
پاسخ :سبک زندگی خود را به سبک زندگی سالم تغییر دهید. این موضوع شامل کنترل تغذیه‌ای، کنترل وزن، ورزش منظم، کنترل استرس و قطع مصرف هر گونه مواد اعتیادآور است.
