سنگ صفرا چیست؟
سنگ صفرا یکی‌از شایع ترین مسائل گوارشی در دنیای امروز است.
کیسه ی صفرا یک عضو کیسه مانند است که در زیر کبد قرار گرفته است. وظیفه ی کیسه صفرا نگه داشتن و تغلیظ اسید های صفراوی است. این اسید ها در کبد تولید می شوند و از طریق مجاری صفراوی به داخل کیسه صفرا میریزند.
در برخی موارد در اثر افزایش برخی مواد در بدن از جمله کلسترول، در کیسه صفرا ذرات سختی مانند سنگ تشکیل می‌شوند. این سنگ ها ممکن است بسیار ریز و در ابعاد شن و ماسه و یا به بزرگی کل کیسه صفرا باشند.
در بسیاری از موارد این سنگ ها در بدن ایجاد می شوند و تا آخر عمر بی علامت باقی می مانند. ولی در برخی موارد سنگ کیسه صفرا -معمولا سنگ های بزرگ تر- در گردن کیسه صفرا گیر می افتند و علامت دار می‌شوند.
عواملی وجود دارند که فرد را بیشتر مستعد ایجاد سنگ صفرا می‌سازند:
در افراد مونث
در افراد چاق یا افرادی که با سرعت زیادی وزن کم می‌کنند.
در میانسالی
در خانم های سنین باروری
و در مصرف برخی از دارو ها مانند داروهای جلو گیری از بارداری
برخی اختلالات خونی که منجر به افزایش نابود سازی سلول‌های خونی می‌شود. در این افراد معمولا سنگ ها در سنین کودکی و نوجوانی به وجود می‌آیند.
همچنین افراد با سابقه ی ژنتیکی قوی احتمال سنگ‌سازی بیشتری دارند.
علامت های مربوط به سنگ کیسه صفرا بسیار متنوع است. به برخی از مهم ترین مشکلات ناشی از سنگ ییشتر می‌پردازیم.
۱. درد
کولیک صفراوی در لغت به معنای درد ناشی از صفرا است. در این حالت در بدن هیچ التهاب و عفونتی وجود ندارد ولی در اثر گیر افتادن سنگ در گردن کیسه صفرا و فشار ایجاد شده درد ایجاد می شود.
درد بیلیاری کولیک معمولا حدود نیم ساعت پس از غذا مخصوصا پس از غذا های چربی ایجاد می شود که احتیاج به اسید های صفراوی بیشتری برای هضم و جذب دارند.
در این حالت درد معمولا در ناحیه ی راست و بالای شکم ایجاد می شود و می تواند به دست راست انتشار پیدا کند. این درد بیش از ۶ ساعت طول نمی کشد، همراه با تب و لرز و تهوع استفراغ نمی باشد.
۲. التهاب حاد کیسه صفرا:
در این حالت سنگ گیر افتاده در گردن کیسه صفرا، کیسه صفرا را دچار التهاب و عفونت کرده است. این درد بر خلاف درد بیلیاری کولیک بعد از ۶ ساعت بهبود نمی یابد و در صورت عدم درمان تا ۲۴ ساعت به طول می کشد. در این حالت فرد تهوع و استفراغ دارد، تب دارد و حال عمومی بیمار بد می شود.
در این حالت احتیاج به درمان جراحی داریم و کیسه صفرا باید برداشته شود. این جراحی در اکثر موارد در صورتی که منعی نداشته باشد از طریق لاپاراسکوپی -در اصطلاح عامه لیزری- و از طریق چند سوراخ کوچک روی شکم انجام پذیرد.
۳. گیر افتادن سنگ در مجاری مشترک :
گاهی سنگ ایجاد شده در کیسه از گردن کیسه عبور می کند و وارد مجرای کبدی مشترک می شود. در این حالت چنانچه سنگ گیر بیفتد تمامی خروجی های کبد و کیسه صفرا دچار انسداد می شوند و فرد دچار زردی یا یرقان می‌گردد.
همچنین در صورتی که عفونت در این محل ایجاد شود بیماری بسیار خطرناکی به نام کلانژیت رخ می دهد. کلانژیت سه علامت تشخیصی مهم دارد : تب، درد شکم و زردی
در صورتی که علایم فوق در شما ایجاد شد لازم است سریعا خود را به یک پزشک برسانید. لازم است در این حالت به طور اورژانسی سنگ خارج شود و سپس کل کیسه صفرا به روش جراحی برداشته می‌شود.
۴. پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده:
گاهی سنگ رها شده از کیسه در محلی گیر می افتد که منفذ خروج ترشحات لوزه المعده – پانکراس- به داخل روده است. در این حالت تمامی ترشحات در پانکراس می‌ماند و منجر به التهاب آن می شود.
در این حالت فرد دچار درد شکمی می شود که با نشستن و خم شدن به جلو بهتر و با خوابیدن بدتر می شود. همچنین ممکن است تهوع استفراغ و تب خفیفی نیز داشته باشد. التهاب لوزه المعده ممکن است حالت خفیفی باشد که تنها نیازمند چند روز بستری و تحت نظر گرفته شدن است، و یا بسیار حاد و مهلک باشد.
سوالات شایع راجع به سنگ صفرا:
در سونوگرافی شکم و لگن به طور اتفاقی یک سنگ در کیسه صفرای من پیدا شده است. آیا این سنگ حتما به جراحی نیاز دارد؟
پاسخ: خیر. در بسیاری موارد سنگ های کیسه صفرا نیاز به هیچ اقدامی ندارند و تنها در موارد عارضه دار توصیه به جراحی سنگ کیسه صفرا می شود.
آیا درمان سنگ کیسه صفرا از طریق دارو ممکن نیست ؟
پاسخ : دارویی جهت سنگ کیسه صفرا وجود دارد ولی در بسیاری از موارد پاسخ چشمگیری نخواهد داد. بنابراین در موارد عارضه دار جراحی گزینه ی ارجح درمانی است.
آیا بدون کیسه صفرا می شود زندگی کرد؟
پاسخ: بله. کیسه صفرا نقشی جز تغلیظ اسید های صفراوی ندارد. بعد از عمل بهتر است از مصرف مواد غذایی چرب و سنگین تا حد ممکن جلوگیری کنید. اما بیشترین عارضه ی این عمل تنها نفخ و اسهال بعد از مصرف مواد غذایی بسیار چرب است.
آیا سنگ کیسه صفرا مانند سنگ کلیه دفع نمی شود؟
پاسخ: احتمال دفع سنگ کیسه صفرا وجود دارد ولی برخلاف سنگ های کلیوی این احتمال بسبیار کم است. همچنین درصورت دفع احتمال گیر افتادن سنگ در نقاط دیگر دستگاه گوارش زیاد است.
خلاصه:
به طور کلی سنگ کیسه صفرا اختلال بسیار شایعی است. در بسیاری موارد فرد از داشتن آن هیچ گاه مطلع نمی‌شود و در موارد علامت دار معمولا درمان از طریق برداشتن کامل کیسه صفرا است. عوارض ناشب از سنگ می توانند بسیار خطرناک باشد.
بنابراین در صورت بروز درد در قسمت بالای شکم با انشار به سمت راست، یا درد شکم همراه با تب، یا درد شکم همراه با زردی و یا دردی که با نشستن به جلو بهتر می‌شود لازم است حتما به اورژانس مراجعه کنید.
سوالات متداول
سوال : آیا سنگ کیسه صفرا مانند سنگ کلیه دفع نمی شود؟
پاسخ : احتمال دفع سنگ کیسه صفرا وجود دارد ولی برخلاف سنگ های کلیوی این احتمال بسبیار کم است.
سوال : آیا درمان سنگ کیسه صفرا از طریق دارو ممکن نیست ؟
پاسخ : دارویی جهت سنگ کیسه صفرا وجود دارد ولی در بسیاری از موارد پاسخ چشمگیری نخواهد داد پس جراحی گزینه ی ارجح درمانی است.
سوال : آیا بدون کیسه صفرا می شود زندگی کرد؟
پاسخ : بله. کیسه صفرا نقشی جز تغلیظ اسید های صفراوی ندارد.
